Piše: Draško Luković
Digitalizacija bibliotečke, arhivske i muzejske građe predstavlja značajan korak u zaštiti, a u nekim slučajevima i jedinu garanciju očuvanja raznovrsne kulturne zaostavštine. Osim toga, digitalizacija je značajna jer se njome ostvaruju značajne pretpostavke ka širem, slobodnom pristupu informacijama.
Digitalizacija je, zbog navedenog, prepoznata kao izuzetno važan, ali i skup proces. Da bi se umanjili troškovi, odnosno da bi se izbjegli nepotrebni izdaci izazvani preklapanjem digitalizovane građe, neophodno je usklađivanje parcijalnih aktivnosti, kako na državnom tako i na međunarodnom planu.
Pored suglasnosti u vezi sa selekcijom građe, izuzetno važno je i uspostavljanje tehnoloških standarda, kojima se, između ostalog, treba obezbijediti i sigurnije poslovno okruženje za kompanije koje se bave razvojem tehnologije, čime bi se, u krajnjoj liniji, trebalo postići smanjenje ukupnih troškova, uz istovremeno poboljšanje nivoa kvaliteta digitalizacije.
Kolektivno pamćenje
Komisija Evropske unije, osjećajući potrebu da se usaglašenim radom na digitalizaciji pospješi rezultati uvođenja informacionih tehnologija u proces očuvanja evropskog kolektivnog pamćenja, pristupila je svojevremeno izradi strategije digitalizacije kulturnih dobara (knjiga, časopisa, novina, fotografija, muzejskih eksponata, arhivske i audiovizuelne građe).
EU od svih zemalja članica unije traži da, pored prijedloga mjera za provedbu strategije putem interneta, svake dvije godine dostave i izvještaj o provedenim aktivnostima.
Ovim dokumentom Komisija, između ostalog, preporučuje i podsticanje privatne inicijative tokom kampanja za digitalizaciju, jer je partnerstvo javnog i privatnog sektora zalog povećanja dinamike ostvarenja velikog cilja koji se stavljao pred zemlje članice: stvaranje zajedničke višejezičke pristupne tačke, koja bi trebalo da omogući online pretraživanje kompletne evropske digitalne kulturne baštine.
Takva pristupna tačka, građena na već postojećim inicijativama kakva je Evropska biblioteka (TEL), trebala bi biti u stanju da poveća vidljivost baštine, te da naglasi zajedničke osobine kulturnog blaga čuvanog na različitim mjestima i u različitim organizacijama.
Intelektualna svojina
Preporukama su zahvaćena i pitanja prava na intelektualnu svojinu. Budući da je poštovanje ove vrste vlasništva shvaćeno kao ključno sredstvo u podsticanju stvaralaštva, Komisija je smatrala za shodno da posebno naglasi kako evropska kulturna dobra trebaju biti digitalizovana, dostupna i sačuvana samo uz potpuno poštovanje autorskih i srodnih prava.
Istovremeno, Komisija je insistirala na tome da sve odredbe koje u nacionalnom zakonodavstvu sadrže prepreke za korišćenje djela koja su u javnom domenu, moraju biti otklonjene.
Iz dosada nabrojanog se vidi kako su sve zemlje članice Evropske unije bile dužne izraditi nacionalne strategije za dugotrajnu zaštitu i pristup digitalnoj građi, kojom ne samo da se morao opisati organizacioni pristup, odrediti uloge i odgovornosti uključenih strana, nego su morali biti određeni i sasvim konkretni akcioni planovi s jasnim ciljevima i vremenskim rokovima.
Digitalizacija publikacija
Slijedeći evropske i svjetske trendove na polju zaštite kulturno-istorijskog blaga, nezavisna edukacijska organizacija za novinare Mediacentar Sarajevo pokrenula je, uz podršku Ministarstva kulture i sporta Federacije Bosne i Hercegovine, projekat digitalizacije ključnih bosanskohercegovačkih novinskih publikacija.
Prema riječima Dragana Golubovića, rukovodioca prvog digitalnog online arhiva u BiH, a koji pod imenom Infobiro djeluje pod okriljem Mediacentra, prvi problem je predstavljala selekcija. Na koncu je odabrana opcija da se prioritet da najstarijim publikacijama, ali da se, istovremeno, vodi računa i o interesu korisničke populacije.
Kao pilot-projekat digitalizovan je časopis za film Sineast, jer je Mediacentar u svojoj kolekciji imao sve njegove brojeve izašle u periodu od 1967. do 2007. godine. Zatim se pristupilo obradi skoro svih časopisa i novina koji su postojali na teritoriji BiH tokom osmanske uprave (od Bosanskog prijatelja odštampanog u Zagrebu 1850. godine, preko Bosanskog vijesnika, rađenog u Sarajevu 1866, pa sve do Sarajevskog cvijetnika).
Preglednost i kontrola
Radi bolje preglednosti i kvalitetnije kontrole do sada urađenog materijala publikacije su podijeljene na sedam istorijskih perioda koji pokrivaju osmansku i austrougarsku vladavinu u BiH, Prvi svjetski rat, periode kraljevina SHS i Jugoslavije, Drugi svjetski rat, Socijalističku Republiku BiH, te vrijeme od osamostaljenja BiH naovamo.
Da bi se realizovali navedeni projekti, kao i mnogi drugi, bilo je potrebno ostvariti saradnju s brojnim institucijama (Zemaljski muzej BiH, Arhiv BiH, Biblioteka „Derviš Sušić“ iz Tuzle itd).
No, Mediacentar svoju saradnju s drugim institucijama nije zasnovao samo na pozajmljivanju publikacija koje nije imao u svojoj kolekciji, nego je pristupio i razmjeni digitalizovane građe sa Narodnom i univerzitetskom bibliotekom Republike Srpske i Narodnom bibliotekom Srbije.
Digitalni arhiv Infobiro, prema riječima svoga rukovodioca, radi na povećanju dostupnosti digitalizovane građe u dva pravca.
Jedan je besplatan online pristup svim digitalizovanim materijalima. Drugi je distribucija DVD izdanja digitalizovanih materijala svim institucijama koje imaju potrebu za takvom građom, a takve su, primarno, biblioteke koje imaju fond periodike.
Ako u vidu imamo zajedničku prošlost i jezičku bliskost, jasno je da i na nivou regiona postoje potrebe i prostor za saradnju.
Pozitivan primjer
Jedan od pozitivnih primjera je partnerski odnos Infobiroa i Narodne biblioteke Srbije, koja je digitalizovala, a potom i besplatno ustupila, digitalne kopije 38 brojeva časopisa Neretva, štampanog u Mostaru tokom perioda osmanske uprave. Prema istraživanjima koje proveo Dragan Golubović, nijedna biblioteka u BiH ne raspolaže kopijama navedenog časopisa.
No, saradnja ove dvije institucije – koje se ne nalaze na istom nivou, jer je Narodna biblioteka Srbije, za razliku od Infobiroa, državna bibliotečka ustanova – nije stala na Neretvi. Zahvaljujući dobrim odnosima ustanova, korisnicima usluga Infobiroa dostupni su Carigradski glasnik, Novine Serbske, Srpske novine i Vrbaske novine, dok su u drugom pravcu, ka čitaocima u Srbiji, otišli Bosanski prijatelj, Bosanska vila, Nada, Sineast i Pozorište.
No, bez obzira na sve do sada učinjeno, kao i na primjeren odnos s Narodnom bibliotekom Srbije, pred Infobiroom je duga borba za opstanak, kakvu u BiH, ali i u regionu, vode mnoge kulturne institucije, gotovo neovisno o tome da li mogu, ili pak ne, računati s određenim budžetskim sredstvima.
Da li će i kada preporuke Komisije Evropske unije i u Bosni i Hercegovini nekada dobiti na važnosti, ostaje da se vidi.
Izvor: Al Jazeera