Može li EPC držati Evropu na okupu pred ruskom prijetnjom?

Evropska politička zajednica (EPC) sada je činjenica. Samitom u Pragu 6. oktobra, kojem su prisustvovali lideri 44 države, otvoren je ovaj panevropski klub. EPC, kojeg je prvi predložio francuski predsjednik Emmanuel Macron u govoru pred Evropskim parlamentom, uključuje 27 država članica Evropske unije, kao i njene susjede: od Ukrajine do Azerbejdžana i od Bosne i Hercegovine do Gruzije.

Značajno je i to da ovaj forum uključuje i Veliku Britaniju i Tursku, dva glavna igrača u „široj Evropi“, koja su oba van Evropske unije. Premijerka Liz Truss i predsjednika Recep Tayyip Erdogan pojavili su se u Pragu.

S takvim sastavom, Macron je imao dobre razloge da bude zadovoljan. Rođena je nova organizacija koja se brine o sigurnosti i stabilnosti u Evropi, a Francuska je na njenom čelu. Elizejska palača misli da ima viziju i plan. Iz perspektive Francuske, EPC ubija dvije muhe jednim udarcem.

S jedne strane, EPC privlači susjede u orbitu Evropske unije – čak i teške slučajeve kao što su Velika Britanija nakon Brexita i Turska, koja je na ratnoj nozi s nizom država članica Evropske unije, uključujući i Francusku. Više od toga, EPC obuhvata ratom razorenu Ukrajinu i druge države u postsovjetskom prostoru koje se nadaju članstvu u Evropskoj uniji, kao što su Moldavija i Gruzija.

Širok i labav savez

S druge strane, to je širok i labav savez, jer EPC ostavlja dovoljno prostora za ubrzanje integracije unutar EU, a posebno njenog jezgra koje čini eurozona.

COVID-19 je doveo do veće fiskalne solidarnosti u obliku zajedničkog posuđivanja. Pariz se zalaže za dalje produbljivanje zajedničkih institucija i politike, posebno ako se dešava pod njegovim vođstvom. Sve to doprinosi željenom cilju „strateške autonomije“, ideje da bi „Evropa“ (odnosno, EU) trebala ulagati u unutrašnju koheziju i težiti ka tome da djeluje nezavisno u međunarodnim pitanjima u vrijeme kada bipolarnost na relaciji Sjedinjene Američke Države-Kina poprima oblik.

Veliko pitanje je da li EPC radi za države izvan Evropske unije. Vide li one u tome dodatnu vrijednost ili, naprotiv, prihvataju igrati ulogu kako bi udovoljile Evropskoj uniji i/ili Francuskoj? Odgovor varira u zavisnosti od toga gdje se nalazite na mapi.

Za Ukrajinu, Moldaviju i Gruziju, EPC je dobrodošla promjena. To ih dodatno učvršćuje u regionalnom poretku u čijem je središtu EU i jača već postojeću mrežu ugovora i institucionalnih obrazaca koji ih povezuju sa klubom od 27 članica. U junu je Evropsko vijeće dalo kandidatski status Kijevu i Kišinjevu.

Sada EPC predstavlja simboličnu, a ipak jasnu granicu između njih i Rusije koja koristi sva dostupna sredstva, uključujući i rat, da ponovo izgradi svoju imperiju. Dakle, Macronovo idejno rješenje zaista nešto znači na istoku Evrope.

Stvari su mnogo dvosmislenije na Zapadnom Balkanu koji je već gotovo dvije decenije zaglavljen u „čekaonici“ EU-a. Francuski predsjednik je pokušao uvjeriti balkanske države da članstvu u EPC-u neće naštetiti njihovom pristupnom putu. Činjenica da je Češka Republika, koja trenutno predsjedava Vijećem Evropske unije, bila domaćin osnivačkog sastanka, trebala je poslati snažnu poruku u tom pogledu.

Lideri Zapadnog Balkana pristojno se slažu. Privatno, oni su sve samo ne uzbuđeni zbog onoga što bi se moglo ispostaviti kao govornica, kao što je Organizacija za sigurnost i saradnju u Evropi (OSCE) u najboljem slučaju, a u najgorem, odvraćanje od EU.

Ulozi su visoki i za Tursku i Veliku Britaniju. Za ove dvije države, EPC je politička prilika da se ponovo etabliraju u Evropi i utječu na regionalna pitanja. Dat nam je uvid u to šta bi se moglo pripremati kada je u Pragu, Erdogan sjedio u predvorju zajedno sa liderima Armenije i Azerbejdžana, Nikolom Pašinjanom i Ilhamom Alijevim.

Ćorsokak o Sjevernoj Irskoj

U pratnji mađarskog premijera Viktora Orbana, činilo se da turski predsjednik posreduje između dvije južnokavkaske države, uloga koja je obično rezervisana za Rusiju.

Truss je iskoristila skup u Pragu da resetuje odnose s Macronom, obavezujući se da će sljedeće godine održati samit Velike Britanija – Francuska i razgovarajući o tekućim pitanjima, uključujući i aktuelnu energetsku krizu koja pogađa obje države. Dugoročno, EPC bi mogao osigurati bazu za korak po korak približavanje između Londona i EU-a.

Ipak, EPC bi mogao naići na probleme u ispunjavanju uloge katalizatora za prisnije i kooperativnije odnose između Turske i Velike Britanije. Odnosi EU-a i sa Ankarom i sa Londonom su zategnuti.

Prepirke Turske sa članicama Evropske unije Grčkom i Kiprom u istočnom Mediteranu, neće se uskoro riješiti i, zapravo bi mogle postati gore kako se primiču grčki i turski izbori zakazani za ljeto 2023.

Velika Britanija i Evropska unija ne daju naznake da će prevazići ćorsokak oko sadržaja protokola o Sjevernoj Irskoj koji London želi revidirati kako bi ukinuo carinsku granicu u Irskom moru koja sada razdvaja Ulster od ostatka države. Vjerovatno bi bila potrebna laburistička Vlada da postavi odnose na čvršću osnovu, što bi bez sumnje, dalo podstreka i EPC-u.

Novija historija francuske diplomatije u Evropi nudi brojne primjere kada su se uzvišene vizije sudarile sa stijenama surove političke stvarnosti. Unija za Mediteran predsjednika Nicolasa Sarkozyja izgubila je zamah nedugo nakon pokretanja 2008. „Evropska konfederacija“ predsjednika Francoisa Mitteranda, jedna vrsta prethodnice EPC-a, ostala je u fazi nacrta tokom ranih 1990-ih.

Ova nova inicijativa mogla bi bolje proći, nošena vjetrom rata u Ukrajini. Ipak, još je rano za reći hoće li napraviti veliku razliku u evropskoj politici.