Napadi 9/11 osnažili, a invazija na Irak oslabila odnose SAD-a i Evrope
Napadi na američko tlo i ‘rat protiv terorizma’ koji je uslijedio imali su dugosežne posljedice na odnose SAD-a i evropskih saveznika.
Napadi na New York i Washington otetim avionima prije 20 godina, u kojima je poginulo gotovo 3.000 ljudi, a povrijeđeno više od 20.000 ljudi, izazvali su niz događaja koji i danas imaju posljedice kako na američku, tako i na globalnu politiku, s posebnim naglaskom na odnose između starih saveznika – Sjedinjenih Američkih Država i Evrope.
“Napad 9/11 bio je kolektivni šok koji će zauvek ostati upamćen po izrazu lica George W. Busha kada su mu saopštili šta se dogodilo. Teško da u istoriji postoji teroristički čin koji je takvom silinom protresao čitavu međunarodnu zajednicu. Ameriku, razumljivo, ponajviše jer su u Washingtonu dotle mislili da je terorizam nešto što je problem Evrope i prirodno svojstvo Bliskog istoka”, kaže vanjskopolitički analitičar Boško Jakšić.
Evropa, dugogodišnja američka saveznica, odmah se solidarisala sa SAD-om, bez potrebe da Washington vrši pritiske na evropske centre pomoći, a čak je mnogo razumijevanja za nevolje Amerike pokazala Rusija, njen stari protivnik, koja je imala svoje obračune sa naoružanim grupama iz Čečenije, dodaje.
“Rat protiv terorizma” koji je pokrenuo SAD trenutno je dobio globalnu podršku, a formirana je velika svjetska koalicija kako bi se “kaznili” odgovori za napad na Ameriku.
Zekerijah Smajić, višegodišnji dopisnik iz Brisela i ekspert za evropske politike, pojašnjava da su “rat protiv terorizma” Sjedinjene Američke Države u startu proglasile dugoročnim globalnim izazovom prvog reda.
Pitanje izbora
“Time je službeni Washington svim svojim saveznicima, prijateljima i partnerima ostavio samo jednu mogućnost: podržati Ameriku. Mogućnost izbora je dodatno sužena brzopoteznim aktiviranjem člana 5. Ugovora o osnivanju NATO-a kojim se ‘napad na jednu članicu Saveza smatra napadom na NATO, odnosno na sve saveznike'”.
Smajić naglašava da je Evropska unija tradicionalno glavni i najjači američki saveznik, a unutar EU-a je donedavno bilo i Ujedinjeno Kraljevstvo kao američko srce, uho i oko na Starom kontinentu, tako da za EU i nije bilo drugog izbora nego da postupa u potpunom skladu s američkim proklamacijama o “ratu protiv terorizma”.
Američki predsjednik George W. Bush je, pod okriljem rata protiv terorizma, uveo mjere koje su u Evropi tumačene kao ograničavanje ljudskih sloboda i prava na privatnost.
Ipak, nije dugo trebalo da se odnosi između SAD-a i Evrope počnu mijenjati, kako se mijenjao američki odnos o protivnicima nakon napada.
Jakšić naglašava da je tadašnji američki predsjednik Bush Jr. u SAD-u, pod okriljem rata protiv terorizma, uveo mjere koje su u Evropi tumačene kao ograničavanje ljudskih sloboda i prava na privatnost.
“Kako je rat u Afganistanu sve više poprimao oblike osvetničkog pohoda, a Washington širio listu ciljeva ‘izgradnje nacije’ demokratskog Afganistana, Evropljani su bili sve obazriviji iako su dali svoj doprinos u angažmanu NATO-a”.
Kapital odnosa
Kapital transatlantskih odnosa koji je Bush Jr. stekao 11. septembra 2001. nije izdržao duže od godinu i po dana: do američke intervencije u Iraku marta 2003. godine, dodaje.
Ako je prva faza rata u Afganistanu pomogla jačanju prekoatlantskog savezništva i koheziji NATO-a, Bushova analfabetska avantura u Iraku za dugo je prodrmala temelje partnerstva.
“Mnogima po Evropi, sem Tonyju Blairu, bilo je jasno da su povodi za napad fabrikovani i da Saddam Hussein nema oružje za masovno uništavanje. Za razliku od Afganistana, Amerikancima su se u početnoj fazi pridružile samo trupe iz Velike Britanije, Australije i Poljske. Bushov sekretar za odbranu Donald Rumsfeld, arhitekta invazije Iraka, uvredljivo je govorio o ‘staroj Evropi’ – Nemačkoj i Francuskoj – koja je odbila angažman i javno kritikovala više nego problematičan ratni pohod”.
Ako je prva faza rata u Afganistanu pomogla jačanju prekoatlantskog savezništva i koheziji NATO-a, kaže Jakšić, Bushova analfabetska avantura u Iraku za dugo je prodrmala temelje partnerstva.
Upravo je odbojnost Evropljana navela Bushovu administraciju da sa sumnjom posmatra centre moći u Berlinu i Parizu. Najveći strah, koji se prenio i na buduće administracije, ističe vanjskopolitički analitičar, bio je zbog mogućeg njemačko-ruskog zbližavanja pa su uslijedili snažni pritisci na Angelu Merkel koja je na kraju morala da popusti.
Pokretanjem “rata protiv terorizma” zanemarene su brojne dotadašnje prakse, koje su se prije svega ticale ljudskih prava, pa je nadzor građana pod izlikom “većeg dobra” i sigurnosti postao uobičajen, a posljedice se osjećaju i dvije decenije kasnije.
Epilog odluka
“Epilog je poznat. Svijetom u kojem živimo 20 godina nakon 11. septembra 2001. ne dominiraju neprikosnoveni državnici i politički lideri kakvi su postojali u prošlosti nego su dominantne tehnologije uključujući i inteligentne sisteme za nadzor nad ljudima”, kaže Smajić.
Cilj tih tehnologija je zapravo “špijuniranje”, dodaje.
Javno je otkriveno da je Washington uveliko špijunirao ne samo građane evropskih zemalja, već i istaknute državnike partnerskih zemalja.
“Osim špijuniranja globalne ljudske zajednice svijet u kojem danas živimo je i svijet strogo kontroliranog protoka informacija putem službenih priopćenja, spin doktora i takozvanih mainstream medija. Današnjom ljudskom zajednicom također upravlja i sama informacija kao oličenje moći svake današnje vlasti bila ona u zemljama ‘demokratskog’ Zapada, u Kini, Rusiji, Turskoj, Srbiji ili na Kosovu. Nema više nikakve dileme da se moć nekog režima u bliskoj budućnosti neće mjeriti pameću, zlatom ili osobnim vrlinama lidera, nego će se mjeriti tehnološkom moći za masovni nadzor i spretnošću u manipulaciji informacijama”, govori dugogodišnji dopisnik iz Brisela.
U godinama koje su uslijedile, javno je otkriveno da je Washington uveliko špijunirao ne samo građane evropskih zemalja, već i istaknute državnike partnerskih zemalja. Takvi potezi, očekivalo bi se, ojačali bi zajedništvo Evropljana i stvorili zajednički front spram američkih pritisaka. Realnost je ipak drugačija.
Kako kaže Smajić, identitet Evropske unije je svakim danom sve slabiji uprkos činjenici da je američka vizija o globalnom liderstvu sve bljeđa.
“Umjesto zdravog i pravednog partnerstva, EU je svakim danom sve više sluga američke vanjske politike”.
Razlog tome je upravo u deficitu političke moći na nivou Unije, te u neslozi njenih ključnih članica u shvatanju i percipiranju vanjske politike SAD-a. Opće mišljenje analitičara u Briselu je da je evropska administracija predvođena Evropskim vijećem i Komisijom naprosto zaluđena slatkorječivošću američkog predsjednika Joea Bidena o “obnovljenom partnerstvu sa evropskim saveznicima” i da u takvom zanosu EU nema niti može imati objektivan odnos prema američkim potezima na globalnoj sceni, dodaje stručnjak za evropske politike.
“Najnoviji primjeri su kontroverzni gasovodni megaprojekt ‘Sjeverni tok 2’ i sramotno povlačenje Amerike i NATO-a iz Afganistana. Niti o jednom od ova dva poraza SAD-a i zapadnog recepta nametanja demokratije, Evropska se unija ni do danas nije udruženo oglasila”.
Bez zajedničkog stava
Smajić se osvrnuo na problematiku američkog špijuniranja evropskih saveznika i potencijalnih promjena u odnosima Evrope i SAD-a i čvršćeg zajedničkog suprotstavljanja pritiscima Washingtona.
EU je zajedno sa SAD-om suegzekutor nad izvornom demokratijom i ljudskim pravima uključujući i trenutno vrlo aktuelan atak na slobodu kretanja.
Takve solucije nisu na vidiku ne samo zbog toga što EU nema jedinstvenu nego ima zajedničku vanjsku i sigurnosnu politiku u kojoj glavnu riječ imaju zemlje članice a ne evropske institucije, navodi Smajić.
“Osim toga, najmoćnije članice Unije također špijuniraju druge pa i Ameriku. U to nema nikakve sumnje. Osim toga, o većini sigurnosnih aspekata se u pravilu ne govori javno, a špijunaža i kontrašpijunaža su sigurnosna pitanja pa evropske institucije i najodgovorniji pojedinci nisu sklone o tome istupati u javnom prostoru”.
U Evropskom parlamentu se s vremena na vrijeme raspravlja o ovim temama, ali stajališta parlamenta za članice Unije nisu obavezujuća, napominje stručnjak za evropsku politiku.
Čvršće zajedničko suprotstavljanje zahtjevima Washingtona ne samo po pitanju sigurnosti nije realno ni zbog toga što doslovce svaka zemlja članica Unije ima manje ili više skrivenu vanjsku, sigurnosnu, ekonomsku, kulturnu i svaku drugu politiku sa SAD-om zbog vlastitih nacionalnih interesa.
“Umjesto da s očiglednim slabljenjem globalnog utjecaja Amerike upravo Evropska unija preuzima ulogu globalnog moderatora u sferi demokratizacije i zaštite temeljnih ljudskih prava, EU je zajedno sa SAD-om, na žalost, suegzekutor nad izvornom demokratijom i ljudskim pravima uključujući i trenutno vrlo aktuelan atak na slobodu kretanja”, zaključuje Smajić.