Thule – ledena baza za napad na Rusiju

Samo nekoliko godina nakon Drugog svetskog rata, dotadašnji saveznici u borbi protiv nacističke Nemačke su postali novi globalni suparnici. Sa današnje vremenske distance, većina istoričara smatra da je period Hladnog rata ujedno bio i period najveće opasnosti za opstanak čovečanstva.

I zemlje Varšavskog pakta, i članice NATO-a su masovno proizvodile oružja za masovno uništenje one druge strane, počevši od nuklearnog, preko hemijskog i biološkog, pa sve do konvencionalnog oružja velike razorne moći. Mnoga od ovih oružja su aktivna i danas, i služe za opravdavanje strategije “obostranog uništenja” (mutual destruction), koja nikada nije u potpunosti odbačena.

U poslednje dve decenije, i Kina i Indija sve više jačaju svoje programe balističkih raketa, a ambicije za unapređenje ovakvih programa imaju i Iran i Severna Koreja.

Zemlja vječitog snijega i leda

Grčki istoričar i filozof Pytheas je u trećem veku pre nove ere zapisao svedočenja moreplovaca koji su tvrdili da postoji “daleka severna zemlja”, u kojoj je nekada stalna svetlost, a nekada stalni mrak. Pytheas je na mapama ovu zemlju ucrtao na mestu današnje Škotske i dao joj ime “Thule” – “Najsevernije kopno”. Njegov naslednik, filozof Geminus će u drugom veku nove ere dodati nova svedočenja o “zemlji večitog snega i leda”, o kojoj su govorili grčki moreplovci sa Rodosa koji su došli u kontakt sa prvim galskim i vikinškim mornarima. Kasnije će i vizantijski istraživači ovu zemlju, za koju su verovali da je tadašnja Britanija, nazvati “Ultima Thule” – “Poslednje kopno”.

Ipak, u stvarnosti se nije radilo o Britaniji, koja je do devetog veka već bila kompletno istražena od strane prvo rimskih, a kasnije i drugih evropskih moreplovaca. “Ultima Thule” je zapravo bio Grenland – veliki pojas lednika i planinskih vrhova pokrivenih snegom gotovo cele godine.

U srednjem veku, španski i francuski moreplovci će ovu oblast nazvati “Pituffik”, po imenu koje su joj dali lokalni stanovnici. Stanovništvo na tadašnjem Grenlandu je pripadalo plemenu Umanaq, koje se uglavnom bavilo lovom i ribolovom. Oblast Wostenholme, koja postoji i danas, jedino je mesto na planeti gde se spajaju četiri aktivna glečera.

Sredinom 19. veka, britanska ekspedicija na čelu sa admiralom Jamesom Saundersom će postaviti prvo stalno naselje u podnožju ledene planine Dudas. Britanski istraživači su lokalne stanovnike nazvali “Inuktun” – “Ljudi koji vezuju pse”. Početkom 20. veka, čuveni danski polarni istraživač Knud Rasmussen će Grenland zvanično označiti kao teritoriju Danske, što će biti slučaj sve do početka Drugog svetskog rata.

Formiranje prvih baza tokom rata

Nakon nacističke okupacije Danske početkom 1940. godine, tadašnji danski ambasador u Sjedinjenim Američkim Državama Henrik Kauffmann je u ime kralja tražio pomoć u borbi protiv Nemačke. Predsednik Franklin Roosevelt je oklevao, ali je na kraju ipak odobreno formiranje baze na Grenlandu, u blizini već postojeće danske kolonije. Naredne godine, američko vazduhoplovstvo je formiralo tri privremene baze – Sondrestrom, Ikateq i Gronnedal. Godine 1943. su dodate još dve manje baze, Scoresbysund i Thule-1, koje će biti prve koje će koristiti balone sa helijumom za izviđanje terena. Još jedna manja baza, BW-6, bila je sastavljena od američkih vojnika i danskih dobrovoljaca.

Nakon završetka Drugog svetskog rata, Danska je povukla “Kauffmannov sporazum”, tražeći da američka armija odmah napusti Grenland. Ipak, to se neće dogoditi. Posleratna Bela kuća je već imala obaveštajne podatke da Sovjetski savez radi na svojoj atomskoj bombi, što će se 1949. pokazati i tačnim nakon prvog testa u Kazahstanu. Pozicija Grenlanda je odjednom postala strateška za novoformirani Severnoatlantski vojni savez – NATO. I tada, kao i danas, najbliži put od SAD-a do ruske teritorije je odmah ispod Severnog pola, preko oblasti nordijskih zemalja i Grenlanda.

Godine 1951. sklopljen je tajni sporazum između Bele kuće i Vlade Danske, a o njemu nije bio obavešten parlament Danske zbog bojazni o postojanju sovjetskih špijuna. Danska je iste godine postala i punopravna članica NATO-a, i u leto iste godine je počela izgradnja nove aviobaze. Operacija je nosila ime “Blue Jay”, i trajala je dve godine. Do 1953. američka vojska i mornarica su većinu brodova, aviona, opreme i ljudstva dopremili iz baze Norfolk u Virdžiniji, a armada od 120 brodova, koji su nosili 300.000 tona opreme i 12.000 vojnika je bila dotad nezabeležena i jedino se mogla porediti sa iskrcavanjem saveznika u “Danu D”. Iako je baza bila najstrožije čuvana tajna, 1955. je slučajno otkrivena od strane poznatog francuskog istraživača Jeana Malauriea, koji se vraćao sa ekspedicije na Severnom polu.

Narednih godina baza “Thule” je dodatno proširena, a 1959. su dodata dva prenosna nuklearna reaktora PM-2A koji su služili za napajanje strujom. Jedan deo baze je bio ukopan u led, sa podzemnim ulicama, spavaonama, bolnicom i komandnim delom. Godinu dana kasnije pokrenut je projekat “Iceworm”, koji je trebalo da ispita mogućnost korišćenja mobilnih nuklearnih lansera, koji bi bili u stanju da direktno pogode Moskvu. Na Grenlandu je tako bilo stacionirano 17 nuklearnih projektila tipa “Nike” i “Ajax”, kao i nova vrsta radara za rano upozorenje na sovjetska lansiranja (BMEWS). Ovaj sistem je bio u stanju da otkrije lansiranja kako sa kopna, tako i sa podmornica.

Rusi otkrili postojanje baze

Upravo su ruske podmornice zaslužne za otkriće ove baze – 1960. godine su dve sovjetske eksperimentalne podmornice klase “Kilo” uspele da lociraju bazu “Thule” koristeći novu vrstu sonara. Jedna od podmornica, B-265 “Krasnodar” je čak pet dana bila na samo 50-ak kilometara od baze, prateći američke aktivnosti.

Sredinom januara 1968. godine, avion B-52 “Tvrđava” je bio na tajnoj misiji preletanja dela SSSR-a sa aktivnim nuklearnim projektilima. Odmah po poletanju iz vazduhoplovne baze u Pensilvaniji, avion je imao problema sa jednim od motora. Nakon nekoliko sati leta motor se zapalio i bilo je neophodno hitno sletanje. Najbliža je bila upravo baza Thule na Grenlandu, ali je prilikom sletanja pilot promašio pistu i avion je udario u obližnje podnožje planine. Velika eksplozija je uticala na sva četiri nuklearna projektila koji su bili u avionu. Iako nije došlo do nuklearne detonacije, sam fisioni materijal je delimično izgoreo, stvarajući radioaktivni oblak.

Naredne dve godine je više od 700 američkih i danskih vojnika radilo na dekontaminaciji terena, često i bez propisane zaštitne opreme. Početkom ‘90-ih godina, mnogi od danskih vojnika su pokušali da na sudu dođu do pravde, ali je njihova tužba odbačena, jer je veliki deo detalja o ovom i dalje vojna tajna. Danski mediji su u to vreme tvrdili i da je jedan od nuklearnih projektila zapravo pao u more i da nikada nije pronađen, što američko vazduhoplovstvo do danas negira.

Ratovanje i iz svemira, i sa Grenlanda

Danas je baza Thule na Grenlandu po svom obimu i broju vojnika dosta manja nego u vreme Hladnog rata, ali je i dalje od ključne važnosti kada je u pitanju rano otkrivanje ruskih lansiranja balističkih raketa.

Veći deo baze se sada naziva “Thule Defense Area” (“Odbrambena zona”), kojom upravlja 821. Vazduhoplovna grupa SAD-a. U okviru nje deluje “12th Space Squadron” koji je deo novoformiranih američkih Svemirskih snaga (Space Force). Sistem BMEWS je i dalje aktivan, kao sistem za rano upozoravanje.

Iz baze Thule danas deluje i tajnovita jedinica “Space Delta 6”, koja upravlja američkim špijunskim satelitima i letelicama u visokoj orbiti. Stručnjaci smatraju da se većina satelitskog praćenja ruskih položaja u Ukrajini dešava upravo u bazi Thule.

Od 2015. godine dodato je još tri kilometara poletno-sletnih pista, kako bi baza mogla da primi i eksperimentalne svemirske letelice, kao što je “Boeing X-37”.