Mijenja li arheološko otkriće kod Kragujevca sliku prahistorije?

Zgrčeni, ogrnuti krznom u pećinama ili kolibama slika je koju pamtimo iz udžbenika istorije još iz osnovne škole. Takve ilustracije praistorijskih ljudi mogle bi da budu izmenjene jer istraživanja lokaliteta u centralnoj Srbiji ukazuju na drugačiju organizaciju i život ljudi pre više hiljada godina.

U Rači kod Kragujevca, arheolozi iz Srbije u saradnji sa kolegama iz Sjedinjenih Američkih Država i Kine došli su do neočekivano velikog otkrića mreže praistorijskih naselja iz bakarnog, bronzanog i gvozdenog doba. Otkriće dosta utiče na promenu slike o ljudima iz praistorije.

Ako bi uvrežena slika praistorijskih ljudi mogla da bude izmenjena onda susret i slika glavnog arheologa i upravnika Centra za arheologiju Dragoslav Srejović iz Kragujevca, dr. Miroslava Kočića, u potpunosti odgovara slici posvećenog arheologa.

Sa kvalitetnim šeširom na glavi, naočarima za sunce koje skida za snimanje i velikim terenskim automobilom iz koga izlazi započinje svoju priču.

Poznat lokalitet

“Trenutne radove na teritoriji opštine Rača izvodi Centar za arheologiju Dragoslav Srejović Univerziteta u Kragujevcu. Izvodi ih u sklopu priprema za izgradnju autoputa Vožd Karađorđe. Ono što nas je iznenadilo je ne samo broj tih utrvrđenja koja su odjednom počela da se pojavljuju, nego i kompleksnost naselja koja su oko tih utvrđenja, i to je ono što zaista menja malo pogled na celu stvar”, objašnjava Kočić.

Lokalitet gde se nalazi utvrđenje nije nepoznat. Meštani iz okoline veruju da se tu nalazi mitski grad Goluban. Austrougarski arheolog Feliks Kanic pretpostavljao je da se radi o rimskom utvrđenju. Ipak, tek istraživanja tokom prošle i ove godine ukazuju na to da se na površini od šest hektara nalazi i praistorijsko utvrđenje.

Ali ne samo utvrđenje već i čitav sistem naselja. Kočić kaže čak sedam naselja gravitira tom utvrđenju.

“Dakle, 5.500 godina pre ovog trenutka imamo ljude koji su, bukvalno, isekli stenu – što može da se vidi na snimku laserskog skeniranja koji smo uradili da bi uklonili šumu, kao u Majanskim džunglama, da bi videli šta je ispod – gde možemo da vidimo da ne samo da su isekli stenu, napravili rovove … već sistematskim istraživanjem i pažljivim istraživanjem smo uhvatili i rupe za stubove koji se nalaze oko toga na tom rovu gde su najverovatnije građevine bile podignute kao deo utvrđenja”.

Kamen i sistem utvrđenja

Da bi se izgradilo kvalitetno utvrđenje koje bi odolelo raznim napadima najbitniji je dobar materijal odnosno kamen.

“Pobrojali smo desetine i stotine kamenoloma u tom delu od kojih su, naravno, neki iz istorijskog perioda, neki su moderni, ali neki izgleda da su iz praistorijskog perioda […] O sirovini za gradnju, kamenu, kamenolomima i eksploataciji se ne priča dosta u arheologiji”, ističe Kočić.

Ako već ima kvalitetnog kamena, onda je to očigledno praistorijskim ljudima bilo dovoljno da se ne zadrže na samo jednom utvrđenju. Kočić i ekipa, kako kaže, “uhvatili su” ceo sistem utvrđenja na svakih pet šest kilometara iz gvozdenog i bronzanog doba na teritorijama Rača Kragujevac i Knić u centralnoj Srbiji.

Kočić skromno objašnjava da slične nalaze imaju i kolege u okolini Vršca u Vojvodini koji istražuju teren uz pomoć kolega iz Dablina u Irskoj. Ipak praistorijska naselja u centralnoj Srbiji u Šumadiji bila su malo gušće naseljena.

“To je ono što menja sliku, jer do sada je slika bronzanog i gvozdenog doba bila da postoje veoma disperzione populacije, to jeste, retko naseljeni delovi”.

Pored tih utvrđenja, koja očigledno očitavaju veoma kompleksnu društvenu strukturu, imate i hijerarhijsku strukturu. Jer, pored toga što neko gradi ta utvrđenja, neko mora da opslužuje ta utvrđenja…, rekao je Kočić.

Savremena tehnologija za otkriće

Dodao je da na samo pet kilometara postoje lokaliteti Krivac i Kusovac gde je preko 600 kuća.

“To su gradovi već u tom trenutku, to je više hiljada ljudi koji žive na jednom mestu pre osam hiljada godina, u trenutku kada nemamo jasne analoge sem na Bliskom istoku […]”.

Sve je otkriveno savremenom tehnologijom – laserskim skeniranjem, geofizičkim skeniranjem, georadarskim skeniranjem u projektu koji zajedno rade sa arheolozima iz Sjedinjenih država i Kine.

“Saradnja se za sada ogleda najviše u razmeni materijala i u pomoći kineskog univerziteta da se dobiju neki novi naučni rezultati o tom materijalu koji mi šaljemo odavde”, kaže doktorant Ana Kočić, koordinator za međunarodnu saradnju Centra za arheologiju Dragoslav Serojević Univerziteta u Kragujevcu.

Lokalitet kod Kragujevca nalazi se na trasi budućeg autoputa Karađorđe, ali areholozi veruju da će biti adekvatno zaštićen.

Sve bi trebalo da bude deo planiranog Digitalnog muzeja Šumadije uz virtualne ture i spoja ekologije i arheologije gde bi turisti mogli da uživaju uz proizvode sa tog područja i nauče nešto o istoriji civilizacije.