Bihaćka tvrđava – bedem na granici i ključ Bosne

Bihaćka tvrđava, kao bedem na granici i ključ Bosne bila je jedna od najvećih i najvažnijih utvrđenja Bosanskog ejaleta i nabolje čuvana u krajiškoj zoni, tokom cijele osmanske uprave. Po popisu graničnih tvrđava iz 1616. godine, Bihać je imao 638 nefera (profesionalna vojnika), po popisu iz 1643. godine, 828 nefera, a u prvoj polovini XVII stoljeća 1.327 nefera. Sa ovim snagama čuvana su četiri punkta: tvrđava, kula tvrđavskog mosta, karaula prolaz (pogranična stražarnica sa stalnom posadom)  i palanka (manje utvrđenje podignuto od drvene građe).

Služila i kao bihaćki zatvor

Strategijski najvažniji punkt bila je kula tvrđavskog mosta gdje je sjedio kapetan bihaćke kapetanije. Do 1878. godine pretrpjela je pet velikih opsada, među kojima je najveća bila 1697. godine u toku bečkog rata, ali nikada nije zauzeta. Deset godina nakon austrougarske okupacije 1888. godine tvrđava je porušena i grad je potpuno uključen u urbano tkivo savremenog gradskog naselja.

“Kapetanova kula je jedan od najstarijih i najočuvanijih objekata bihaćke tvrđave. Ako uporedimo plan grada Bihaća iz 1880. godine sa aktuelnim stanjem danas, onda se može vidjeti da su u cijeloj historijskoj jezgri Bihaća opstala samo dva objekta iz tog plana: džamija Fethija (13. stoljeće) i Kapetanova kula(16-18. stoljeće). Preživjela je rušenje bedema i objekata bihaćke tvrđave nakon austrougarske okupacije, jer je austrougraskoj vlasti bila potrebna za funkciju zatvora. U prošlosti je pretrpjela razna oštećenja i obnavljanja u više navrata, što je ostavilo vidne tragove na terenu. Nakon što je njena potreba za funkcijom zatvora prestala 1959. godine predata je na upotrebu tadašnjem Muzeju Pounja, s ciljem da se uz odgovarajući stručni zahvat adaptira za izložbene postavke srednjovjekovnog odjeljenja”, kaže historičar Nijazija Maslak, direktor Muzeja Unsko-sanskog kantona

U skladu s ovom namjenom, 1964. i 1965. godine izvršeni su najhitniji sanacioni radovi, koji su obuhvatali samo one najbolnije tačke propadajućeg objekta. U tim intervencijama i obnavljanjima uništeno je većim dijelom i zidno slikarstvo na trećem katu Kule. Zadržale su se samo skromne, fragmentarne površine, koje majstori prilikom obnavljanja nisu obili (bili su dobro vezani za kamene blokove zida), nego su ih prekrili novim malterom.

“Prilikom odstranjivanja postojećeg maltera 70-tih godina, kustosi Muzeja otkrili su, ispod kasnijih slojeva maltera, tragove zidnog slikarstva u otvorima prozora u jednom uglu Kapetanove divanhane (radne sobe) i sačuvali od potpunog uništenja. Međutim, zbog nedostatka sredstava, konzervatovski radovi na Kuli su obustavljeni, tako da Kula, zapravo, nikada nije do kraja restaurirana. Nakon što je Regionalni muzej Pounja 1976. godine, putem tadašnjeg SIZ-a za kulturu SO Bihać, obezbjedio dio sredstava za unutrašnje uređenje Kule, radi smještaja stalnih muzejskih postavki, Izvršni odbor SO Bihać je 27. 12. 1976. godine izdao rješenje o namjeni i načinu korištenja spomenika kulture “Kapetanova kula” u Bihaću (broj:06/3-473-71/76). U članu 1, navedenoga rješenja se kaže da se utvrđuje namjena i način upotrebe prostora u zgradi “Kapetanova kula” u Bihaću, u svrhu uređenja izložbenog prostora Regionalnog muzeja Pounja.”, pojašnjava Maslak

Zadnja rekonstrukcija još traje

Nakon rata u Bosni i Hercegovini, u skladu sa radom u ratnim uslovima tokom maja 1992. godine povučeni su muzejski predmeti u okviru stalnih muzejskih postavku u Kapetanovoj kuli i smješteni u zaštićene prostorije, te uz pomoć jedinica Civilne zaštite sklonjeni su radi zaštite i kameni eksponati sa prostora oko Kapetanove kule. Kada je Kula u ratu pretrpjela oštećenja krova zbog artiljerijskih pogodaka, uz pomoć Civilne zaštite izvršena je sanacija štete. Nakon završetka rata, nakon što su stvoreni potrebni uslovi 1998. godine vraćene su stalne muzejske postavke u Kulu, te je ona nastavila raditi kao i prije rata.

“U periodu od 1998, do 2011. godine, Kapetanova kula je opet u funkciji. Osim ovoga, u navedenom periodu, su u okviru projekta “Urbana kultura stanovanja” realizirane tri faze: prva faza je bila konzervacija i restauracija slikarskih dekoracija u Kapetanovoj kuli. U organizaciji Muzeja su 2000. godine obavljeni istraživački radovi i otkriveni svi fragmenti zidnog slikarstva na trećem katu Kule. Dekoracije su nastale u prvoj polovini 19. stoljeća, kada se ova vrsta slikarstva njegovala u našim krajevima, naročito na oslikavanju enterijera u džamijama. Konzervaciju i restauraciju je izvršio Nihad Bahtijarević, slikar konzervator iz Sarajeva 2003. godine. Druga faza je bila rekonstrukcija uništenih motiva zidnog slikarstva, koju je izvršio Esad Vesković, konzervator i restaurator Zemaljskog muzeja u Sarajevu  2007. godine. Iste godine izvršili smo i rekonstrukciju drvene međuspratne konstrukcije i prozora na trećem katu. Sigurno je, da su slikarske dekoracije Kapetanove kule, svojim vrijednostima, obogatili fond islamskog zidnog slikarstva u BiH. Dekoracije su obogatile sadržajne vrijednosti same Kule. Osim toga, Kapetanova kula perdstavlja jedini primjer od ove vrste objekata u BiH, koja posjeduje zidno slikarstvo iz osmanskog perioda”, ističe Maslak

Od 2008, do 2010. godine trajala je izrada projektne dokumentacija od Arhitektonskog fakulteta u Mostaru za rekonstrukciju Kapetanove kule. Ovaj projekat vodio je Zavod za zaštitu kulturnog naslijeđa Bihać, s tim što je Muzej uvijek bio aktivno uključen kao upravitelj i korisnik Kapetanove Kule.

“Nakon izrade projektne dokumentacije, pribavljanja saglasnosti od Komisije za nacionalne spomenike BiH i obezbjeđivanja dijela sredstava za navedeni projekat od strane Zavoda za zaštitu kulturnog naslijeđa Bihać, Muzej je krajem 2011. godine povukao muzejski materijal iz stalnih muzejskih postavki u Kapetanovoj kuli u depoe Muzeja i Kapetanovu kulu predao Zavodu za zaštitu kulturnog naslijeđa Bihać, radi realizacije navedenog projekta. U međuvremenu, od 2010. godine u Muzeju se sitematski radi na pripremi novih muzejskih postavki za Kapetanovu kulu, koje će se u najkraćem vremenskom periodu postaviti u Kapetanovu kulu, kada Zavod za zaštitu kulturnog naslijeđa završi sve faze projekta rekonstrukcije ovog nacionalnog spomenika, propisane projektnom dokumentacijom”, kaže Maslak

Izvor: Al Jazeera