Svaka kriza ostavlja trag na umjetnost

Piše: Fahrudin Vojić

Živimo u vremenu kriza i kriza postoji u svemu… Sigurnosna kriza, politička kriza, ekonomska kriza, kriza kulture, kriza identiteta ali i kriza kroz prizmu umjetnosti.

Koliko se i na koji način kriza usljed straha od terorizma odrazila na umjetnost i kako je umjetnici interpretiraju, pitali smo dr. sc. Irfana Hošića, historičara umjetnosti i profesora na Tekstilnom odsjeku Tehničkog fakulteta Bihać.

Tokom 2013. godine boravio je na Penny W. Stamps School of Art and Design (Univeristy of Michigan) u svojstvu gostujućeg predavača. Nakon toga boravio je godinu dana na Univerzitetu u Gentu (Belgija) kao postdoktorski istraživač a 2015. godine kao dobitnik Weiser stipendije za istraživanje na Screen Arts and Cultures (Univeristy of Michigan). Predmet njegovog istraživanja je umjetnost i kultura u kontekstu krize. 

Sarajevo i New York

“Jeziva sličnost između napadnutog WTC-a i sarajevskih UNIS-ovih nebodera najbolje je iskorištena u dizajnerskom rješenju plakata za dokumentarni film Sjećaš li se Sarajeva. No, 1994. godine, sarajevski umjetnik Sanjin Jukić prepoznaje slikovnu istovjetnost između WTC-a i UNIS-ovih nebodera u radu Fantom slobode ili statua za Bosnu. Izokrenuti Kip Slobode, WTC prije napada i devastirani UNIS-ovi neboderi danas bi se mogli tumačiti kao strašno proročanstvo koje se uistinu desilo nepunu deceniju kasnije”, rekao je profesor Hošić.

Tokom boravka u Sjedinjenim Američkim Državama na University of Michigan, radeći na projektu “Image of crysis” (Slika krize) kroz povlačenje paralele između slučaja grada Detroita i Bosne i Hercegovine, došao je do veoma zanimljivih podataka.

“Kroz projekat kojim sam se bavio istakao sam mogućnost upoređivanja kulturno-umjetničkih prilika u Bosni i Hercegovini koje se specifično razvijaju nakon raspada Jugoslavije i detroitskog slučaja koji je jedan socijalni, ekonomski i privredni eksperiment unutar kojeg postoje rasni nemiri kao što u BiH postoje etnički nemiri i podjele. Zatim tu je i svijetla industrijska prošlost i sva ta auto industrija koja je nekad predstavljala temelj razvoja grada, kao što je to bio slučaj u BiH tokom druge polovine 20. vijeka. Evidentna je i depopulacija stanovništa, čemu svjedoče podaci da je Detroit prije nekoliko decenija imao oko milion i sedamstotina hiljada stanovnika, a danas ima oko sedamstotina hiljada stanovnika. Dakle, jedna radikalna promjena koja postoji u Bosni i Hercegovini također, gdje se depopulacija stanovništva počela javljati tokom 90-ih godina i traje sve do danas. I na kraju ono što je mene posebno zanimalo i na šta sam pokušao staviti akcenat, jeste slika krize tj. kako se taj društveni, privredni i politički ambijent odrazio na umjetničke prakse i kulturne politike. U tom pogledu moguće je navesti primjer sedam kulturnih institucija u Bosni i Hercegovini od državnog značaja koje propadaju zbog sistematskog nemara ili bolje reći nesposobnosti države da vodi brigu o kulturnim ustanovama. Ali tu se mogu dodati i drugi slučajevi estetizacije krize kao što je Dita iz Tuzle, umjetnički projekat fotografa Zijaha Gafića #JaSamMuzej, Bebi Art Centar u Kulen Vakufu pored Bihaća i brojni drugi. Dakle, ovih sedam institucija među kojima je Zemaljski muzej i Umjetnička galerija Bosne i Hercegovine nažalost nemaju rješen status i one su u trajnom stanju krize – bez osnivača unutar čega nemaju rješen način finansiranja”, ističe Hošić.

CNN i Al Jazeera efekat

Inspirisan globalnim društvenim događajima i odnosom kulture i umjetnosti u kontekstu postjedanaestseptembarskog perioda, organizovao je naučni simpozij pod nazivom “Estetika brutalnosti. Događaji i slike nakon 11/9.“ Simpozij je okupio neke vodeće teoretičare koji su se reflektirali na temu 11. septembra a u fokus su uzete kulturne politike, tačnije medijska ili umjetnička slika koja nastaje u tom periodu.

„Vrlo je interesantno da zabrane hidžaba i nikaba, te neki modeli odjevanja u Evropi nisu više estetskog već pravnog karaktera. Što dovoljno govori o jednom izmjenjenom ambijentu kada je u pitanju odjevanje i moda nakon 11. septembra. Isto tako, taj odnos je primjetan i u medijima, koji su se izmjenili nakon 11. septembra. Kao primjer možemo spomenuti fenomene koje su teoretičari medija nazvali CNN efekat, ili pak ono što se zove Al Jazeera efekat. Dakle, CNN je u prvom zaljevskom ratu uveo direktno izvještavanje sa ratišta iz pozicije djelovanja savezničkih snaga sa ove strane ratne linije, a Al Jazeera efekat ponudila je jednu novu sliku emitovanja i problematiziranja onoga što američke ili savezničke snage uzrokuju s druge strane linije. To su bombardovanja, ubistva, silovanja, slučaj zlostavljanja u Abu Ghraibu i ostale pojave u tom postjedanaestseptembarskom periodu. Naravno, to se odražava i na polju savremene umjetnosti i kulturnih politika, u teatru. Obiman katalog radova predstavlja solidno pokriće da ova tema bude sumirana i sistematizirana u vidu knjige”, navodi profesor Hošić.

Jednostavnost i prioriteti

Na pitanje da uporedi uslove studiranja u Americi i Bosni i Hercegovini, te zašto su Amerikanci toliko uspješniji od nas, profesor Hošić kaže da se osnova uspjeha krije u činjenici da je u Americi sve okrenuto ka profitu i da su vrlo fleksibilni za razliku od Balkanaca koji su ograničeni nekim nametnutim tradicionalnim obrascima ponašanja ili nepisanim pravilima.

“Anything goes – glavna je krilatica Amerikanaca, za razliku od nas koji puno komplikujemo stvari, što nas je dovelo do toga da godinama tapkamo u mjestu bez značajnijih iskoraka. Bezidejni smo i komplikovani a komentari od saradnika “Ne može to kolega”, “nemoj to tako” i slično, postali su sastavni dio “timskog rada”. Dakle, prije svega jednostavnost. Moramo biti jednostavni i stvoriti sebi taj ambijent ovdje. I moramo znati šta hoćemo? Hoćemo razvoj! Šta nam je razvoj? Razvoj je da se otvorimo prema svijetu – da dovodimo stručanje k nama i da naši stručnjaci odlaze van. Međutim, previše smo komplikovani da i to realizriamo i to je glavni problem našeg stagniranja”, ističe profesor Hošić.

Izvor: Al Jazeera